Het kon een glazen, aardewerken of porseleinen schaal zijn. Meestal echter was hij gemaakt van zilver, en fraai bewerkt. De schaal werd in de 17e en 18e eeuw bij de hogere adel gebruikt om een zwangerschap aan te kondigen. Of liever, te bevestigen want tegen die tijd zat de vrouw al in haar zevende maand. Vrouwelijke familieleden en vriendinnen kwamen op bezoek om de uitzet te bekijken en een heilsdronk uit te brengen. Destijds heette dat ‘deurzichten’, nu zouden we het een babyshower noemen. In het midden van de schaal zat een poppetje dat omhoog kwam als er wijn of likeur in gegoten werd. Zo wist iedereen dat er een kleine op komst was, als deftige verwijzing naar het nog ongeboren kind (‘hansje’) in de moederschoot (‘kelder’). In Vlaanderen toostte men op het suggestieve bolleken in ’t holleken.*
Hansje in de kelder is niet alleen de aanduiding van de schaal of bokaal waarmee het goede nieuws kenbaar gemaakt werd, het is ook de naam van de likeur die bij die gelegenheid geschonken werd. De schalen als symbool zijn in onbruik geraakt; tegenwoordig hebben we foto’s van echo’s die we kunnen delen. Als Oudhollandse likeur bestaat Hansje-in-de-kelder, zoals het ook wel geschreven wordt, nog steeds. De ingrediënten bestaan uit schillen van sinaasappelen, citroen en kaneel. Afhankelijk van de receptuur wordt er wat kardemom bijgedaan, en de basis wordt gevormd door gedistilleerd abrikozensap of kersensap. Een alcoholpercentage van 30% is daarbij geen uitzondering dus het drankje is voornamelijk voor de gasten bedoeld, niet zozeer voor de aanstaande moeder.
Hoewel… Om wat moed te vatten voorafgaand aan de bevalling kreeg de vrouw soms een ‘naveltje bloot’ te drinken, een likeur op basis van citrusvruchten, karwijzaad en bitterkruid. En na de bevalling kreeg ze een bekertje kraamanijs, een likeur gemaakt van de anijsplant en rustgevende ingrediënten als valeriaan, steranijs en kamille. Als de jonge moeder het heel zwaar gehad had, werd het kraamanijs soms aangevuld met het verdovende alsem.
De meest bekende vroegere kraamvrouwendrank is waarschijnlijk kandeel, in Nederland toch. Dat bestond uit een, wat mij betreft, weinig aantrekkelijke combinatie van bier, wijn, bouillon, eieren, foelie, kaneel en kandij. Gaandeweg werd de receptuur aangepast. Brandewijn en eieren gingen de basis vormen en gaven kandeel, net als advocaat, de kenmerkende gele kleur. Door toevoeging van meer suikers, vanillestokjes (waarmee de jonge vader traditiegetrouw het drankje roerde) en kruidnagel verbeterde de smaak sterk, waardoor het drankje niet alleen de kraamvrouw verkwikte, maar ook de visite.
Je kunt het tegenwoordig kant en klaar kopen, deze likeuren rondom de geboorte. Maar je kunt kandeel bijvoorbeeld ook zelf maken, met witte wijn en suiker als basis. Hmm, een idee. En waarom ik me opeens hierin verdiep? Er is een nieuw kleinkind op komst, hoera! Al zal de kraamvrouw straks waarschijnlijk de voorkeur geven aan een glas champagne.
*Bronnen: Instituut voor de Nederlandse Taal ; Van Dale, 2005; Historiek. La Causerie geeft ook cursussen Gedistilleerd
[bol_product_links block_id=”bol_58c69297b7159_selected-products” products=”9200000026342700″ name=”Meer lezen van Annick Schreuder” sub_id=”” link_color=”003399″ subtitle_color=”000000″ pricetype_color=”000000″ price_color=”CC3300″ deliverytime_color=”009900″ background_color=”FFFFFF” border_color=”D2D2D2″ width=”250″ cols=”1″ show_bol_logo=”1″ show_price=”1″ show_rating=”1″ show_deliverytime=”0″ link_target=”1″ image_size=”1″ admin_preview=”1″]
Wat een leuk verhaal!